Kelam ilmi, İslam inançlarını, akli ve nakli zeminde değerlendiren, başlıca ilahiyat, nübüvvet ve sem’iyyat olmak üzere üç ana başlık altında irdeleyen dini ve akli bir ilim dalıdır. Klasik olarak Allah'ın zatından ve sıfatlarından, peygamberlik ve risalete ilişkin konulardan, başlangıç ve son itibariyle yaratılmışların hallerinden İslam ilkeleri üzere söz eden bir ilimdir, şekilde tanımlanan kelam ilmi, inanç konularına arız olan şüphe ve endişeleri bertaraf etmek, inanç esaslarını ispat ve izah etmeyi gaye edinir. Bunun için akli ve nakli delilleri sistemli bir şekilde kullanır.
Varlık, bilgi, değer, siyaset ve ahlak gibi felsefi problemlerin yanında iman, küfür, irtidat, akıbet vb. konularda dini anlayışların itikadi tavrını geniş bir yelpazede irdeleyen kelam ilmi bunu yaparken mantık ilminin kuralları yanında felsefi düşünceyi esas almakla beraber dini ilimlerin ana kaynağı olan Kur’an ve Sahih Sünnet’ten de istifade eder. Kelam ilmi reenkarnasyon, satanizm, kök hücre, din-bilim ilişkisi, din-siyaset ilişkisi ve ateizm gibi çağdaş dünyanın ve insanının problemlerine de değinir, çözüme kavuşturmaya çalışır.
İslam’ın siyasi, itikadi ve ameli sahadaki düşünce ekolleri diyebileceğimiz mezhepler, dinin anlaşılma biçimi ile ilgili farklılıkların kurumlaşması sonucu ortay çıkmış olan beşeri oluşumlardır. Siyasi, içtimai, iktisadi, tarihi, kültürel, coğrafi ve benzeri sebepler, din anlayışında birtakım farklılaşmalara yol açmıştır. Bu farklılaşmaların belirli bir süreç dâhilinde kurumsallaşması, görüşlerin sistematik nitelik kazanarak sosyo-kültürel yapıyı derinden etkilemesi ve oluşan mecrada, temel argümanları desteklemek ve temellendirmek amacıyla fikir üretilmeye başlanması, karşımıza mezhep olgusunu çıkarmıştır. İslam Mezhepleri Tarihi, siyasi ve itikadi gayelerle vücut bulmuş İslam’ın düşünce ekolleri olan bu beşeri oluşumları, bilimsel yöntemlerle inceleyen bir bilim dalıdır.
İslam Mezhepleri Tarihi, bütün İslami anlayışları ve fikirleri bir araya toplayan bir bilim dalı olup, mezhepleri olduğu gibi inceler. Her mezhebi kendi kaynaklarına, kendi iddialarına göre ele alır ve tanıtır. Dolayısıyla da mezheplerin görüşlerini anlatırken objektif bir yaklaşım içindedir. İslam Mezhepleri Tarihi, geçmişte var olan fırkaların veya bugün yaşamakta olan mezhep ve çağdaş İslami akımların İslam’ı nasıl anladıklarını ortaya koymaya çalışır ve mezheplerin savunduğu fikirlerin tarihini, siyasi ve içtimai temellerini ortaya koyar